Pengenalan – Setiap harta benda secara hakiki adalah hak milik mutlak Allah dan manusia hanya berperanan menguruskannya semasa hidup dan selepas kematian perlu berpindah amanah itu kepada waris. Islam menyediakan kaedah pengurusan pusaka melalui faraid, dan seiring perkembangan zaman penyelesaian pembahagian pusaka juga boleh dilaksanakan secara muafakat yang dinilai adakah sejajar dengan kaedah takharuj dalam undang-undang pusaka Islam.
Isi-isi penting - Konsep muafakat adalah persetujuan
bersama antara ahli waris melalui kerelaan masing-masing tanpa paksaan. Dalam masyarakat
Melayu, wujud medium khusus menyelesaikan isu pertikaian dan mereka lebih
berminat dengan penyelesaian di luar mahkamah secara rundingan sesama mereka
atau merujuk kepada orang tengah. Cara ini adalah secara kekeluargaan.
Permuafakatan damai telah diamalkan pada zaman Nabi Muhammad SAW, dan proses
ini mempunyai tautan yang erat dengan pengertian sulh, yang dikhususkan
bagi tujuan mengakhiri pertikaian sesama manusia. Konsep takharuj pula
apabila ahli waris saling mengeluarkan bahagiannya kepada saudaranya yang lain
iaitu menyerahkan bahagian miliknya melalui pembelian. Perdamaian berlaku
antara para ahli waris agar sebahagian daripada mereka menarik diri daripada
mengambil bahagian pusakanya. Asas
pengaplikasian takharuj adalah berdasarkan athar yang berlaku
pada zaman pemerintahan ‘Uthman ibn ‘Affan RA, apabila seorang daripada isteri
‘Abd al-Rahman ibn ‘Awf RA yang dilakukan musalahah terhadapnya (dengan
persetujuan isteri tersebut) dengan dibayar 83,000 (dinar) untuk
mengeluarkannya daripada senarai ahli waris. Kedudukan akad takharuj berteraskan
cara penyelesaian yang dipersetujui para waris, boleh jadi mubadalah, hibah,
mu’awadah dan ibra’. Sungguhpun istilah muafakat dan takharuj berbeza,
terdapat persamaan penting dari aspek hala tuju matlamat yang direalisasikan
melalui kedua-kedua konsep ini, iaitu perdamaian bagi keadilan untuk menjaga persaudaraan
antara waris. Titik utama kepada definisi-definisi tersebut berpunca daripada
perkataan kharaja (keluar) iaitu mengeluarkan diri atau ahli waris daripada
hak kadar ditetapkan faraid, dengan gantian sesuatu imbalan atau tanpa balasan.
Terdapat beberapa perbezaan antara konsep muafakat dan takharuj. Takharuj
boleh dilaksanakan tanpa persetujuan yang lain, namun dalam muafakat memerlukan
keputusan bersama. Seterusnya sumber amalan takharuj ialah athar yang
terlaksana pada zaman ‘Uthman ibn ‘Affan RA, manakala tiada sandaran khusus
yang kuat kepada amalan muafakat. Di samping itu, takharuj memiliki
kerangka asas yang tersendiri dari sudut syarak yang mempunyai syarat-syaratnya
tersendiri manakala amalan muafakat adalah lebih longgar dan tidak terikat
kepada mana-mana syarat. Perbezaan seterusnya ialah dalam konsep takharuj,
setiap ahli waris mengetahui terlebih dahulu kadar dan hak masing-masing, namun
dalam konsep muafakat hal demikian tidak diberikan penekanan. Secara keseluruhan, dapat difahami bahawa
kedua-dua konsep memiliki persamaan asas dalam sudut matlamat akhir untuk
menyelesaikan pembahagian harta pusaka dengan baik dan pada masa sama memelihara
hubungan antara ahli waris. Seterusnya apabila diteliti dengan lebih halus,
wujud beberapa perbezaan yang mana konsep takharuj dilihat memiliki
rujukan dan syarat lebih tersusun.
Pandangan dan persoalan yang timbul
dari isi-isi penting yang dibangkitkan - Konsep muafakat secara asas utama diikat pada kerelaan
dan persetujuan oleh setiap ahli waris, ahli keluarga yang berhak menerima
agihan harta pusaka si mati dan seterusnya untuk digunakan dalam kelangsungan
hidup. Hukum Islam secara pasti telah menentukan faraid kepada setiap waris.
Namun, dalam beberapa situasi dan perkembangan cabaran zaman, wujud harta yang
sukar untuk dipecahkan dan diagihkan seperti lot tanah jika dipecahkan menjadi
lot lidi akan kurang nilai gunaannya. Justeru, terdapat pilihan yang diamalkan
masyarakat Melayu untuk berhadapan situasi itu, dengan konsep muafakat. Amalan
muafakat yang diamalkan dalam masyarakat Melayu untuk penyelesaian secara damai
tanpa melibatkan institusi formal seperti mahkamah adalah tradisi, dan pada
peringkat antarabangsa juga telah diamalkan oleh bangsa-bangsa lain di dunia. Pengamalan
seperti bukan sesuatu yang baru dan janggal, bahkan telah diamalkan sejak
sebelum Nabi Muhammad SAW diutuskan sebagai Rasul dan berterusan diamalkan
selepasnya. Intipati daripada pendekatan ini adalah memberi keutamaan
penyelesaian pertikaian secara menyeluruh agar masyarakat secara amnya dapat
mengecepai kedamaian dan tidak sekadar penentuan pihak manakah yang menang dan
yang kalah. Pelaksanaan yang berakar umbi sejak zaman Kesultanan Melayu Melaka
dalam muafakat menyelesaikan pertikaian ini adalah berkait rapat kukuh dengan
nilai ajaran Islam. Di samping itu, pertikaian sosial dihadapi berpandukun
nilai-nilai Islam, norma setempat dan adat masyarakat Melayu yang begitu
menitikberatkan kesopanan dan tolak ansur dalam hubungan sosial. Proses
mendapatkan pandangan daripada orang yang lebih dihormati dan diyakini,
kemudiannya terhasil persetujuan bersama adalah penyelesaian yang mengikuti
konsep sulh dalam syariat Islam. Sulh memiliki hubungan yang kuat dengan
sulh. Antara definisi yang sangat tepat dalam konteks ini ialah daripada
al-Isfahani (1961) yang menyatakan sulh dikhususkan bagi menamatkan
pertikaian antara manusia. Sejajar dengan itu, tautan rapat wujud antara
muafakat dengan sulh dengan konteks tujuan yang umum untuk saling
berdamai secara sukarela bagi mengelakkan pertikaian. Dengan mengambil kira
pandangan pelbagai sarjana, disimpulkan bahawa takharuj adalah apabila
para ahli waris berdamai agar seorang atau sebahagian daripada mereka dikeluarkan
daripada menerima harta pusaka dan akan menyerahkannya kepada seorang atau sebahagian
atau kepada semua ahli waris dan sebagai gantiannya daripada apa yang
dipersetujui mereka, sama ada diambil daripada harta pusaka tersebut atau
selainnya, iaitu daripada harta peribadi waris-waris yang menerima atau secara
sukerala tanpa balasan. Maka, dapat dilihat dengan lebih jelas kaitan kuat takharuj
dengan amalan muafakat masyarakat Melayu. Dengan berpandukan athar oleh sahabat
Rasulullah SAW pada zaman Utman bin Affan RA, konsep takharuj diikat
kemas dengan perundangan Islam yang pastinya membawa kepada kebaikan. Akad berperanan
amat mustahak bagi menjelaskan status transaksi, implikasi dan selanjutnya ketenangan
jiwa kepada setiap pihak terlibat. Di
sini, kekuatan dan keunikan kedudukan akad dalam takharuj adalah
berdasarkan cara rundingan dan penyelesaian konsesus setiap waris. Transaksi
menjadi mubadalah (pertukaran) jika harta ditukar dalam nilai sama.
Apabila kurang daripada nilai, transaksi menjadi hibah (hadiah). Takharuj
menjadi ibra’ apabila seorang ahli waris memberi sebahagian haknya dan
mengekalkan haknya pada sebahagian harta lain. Hibah dalam takharuj
berlaku apabila ahli waris melepaskan haknya tanpa sebarang ganti rugi atau
bayaran atau imbal balik. Takharuj boleh dibahagi secara muqasamah sekiranya
ahli waris yang menarik diri melakukan takharuj tanpa balasan, mengenakan syarat
agar bahagiannya dibahagi sama rata dalam kalangan ahli waris lain. Sekali lagi
dilihat kesyumulan, fleksibiliti perundangan Islam yang meraikan situasi yang
berbeza dan pilihan yang dipersetujui ahli-ahli terlibat. Perbezaan konsep
muafakat dan takharuj adalah tidak ketara. Kepelbagaian definisi oleh
ulama dan sarjana membawa kepada kesimpulan yang sama dan saling melengkapi
antara satu sama lain. Dalam takharuj, waris yang berhak menerima pusaka, jika
ia ingin keluar daripada menerima, ia boleh melaksanakannya secara mutlak tanpa
memerlukan persetujuan waris lain. Berbeza dengan pelaksanaan muafakat yang
memerlukan keputusan secara bersama. Di sini di lihat kesantunan masyarakat
Melayu yang masih mementingkan kebersamaan sosial setiap ahli terlibat. Dari
sudut rujukan, pelaksanaan takharuj sewaktu zaman sahabat Nabi SAW yang
tiada penentangan menjadikan amalan itu sebagai diterima dan dijadikan asas
rujukan ulama. Muafakat pula tidak memiliki sumber penulisan khusus, dan diamalkan
secara adat dan tradisi. Apa yang berlaku adalah usaha ulama pada masa
kontemporari untuk mengaitkan konsep muafakat dengan sulh kerana amalan
yang baik itu tidak bertentangan dengan syarak. Dalam pelaksanaan konsep
tersebut, muafakat boleh mengambil kira dan ditambah baik dari segi syarat-syarat,
tertakluk kepada elemen-elemen yang boleh membatalkannya. Dengan demikian,
setiap ahli akan lebih yakin dan tenang jiwa kerana setiapnya bernilai ibadah
akhirat dengan lebih jelas dan terbela haknya oleh sistem perundangan Islam. Di
samping itu, pemurnian amalan muafakat juga boleh terlaksana dengan mencontohi
amalan takharuj yang menuntut setiap ahli waris mengetahui hak dan
bahagian masing-masing terlebih dahulu. Dengan itu, ahli waris membuat
keputusan dengan pengetahuan dan keyakinan. Berbanding dengan muafakat yang
tidak memestikan pengetahuan setiap ahli waris. Dapat diketengahkan juga bahawa
amalan muafakat adalah banyak berteraskan adat dan kesantunan masyarakat
Melayu, tanpa ada ikatan syarat yang lebih jelas dan ketat. Amalan tradisi muafakat
berdasarkan ikatan adat. Bagi kebaikan kesemua pihak, terutama kelangsungan
hidup kekeluargaan, maka amat wajar kekuatan kedua-dua konsep dimanfaatkan. Hak
setiap ahli waris terjamin, hubungan baik sesama mereka dapat dipertahankan
dalam suasana santun dan damai.
Senarai
rujukan – dari bahan bacaan jurnal atau buku teks berkaitan
al-Hasari, Ahmad. 1992.
al-Tarikat wa al-Wasaya wa al-Qadaya al-Muta‘alliqat bihima fi al-Fiqh
al-Islami al-Muqaran. Bayrut: Dar al-Jayl.
Dipetik daripada Md Yazid Ahmad. 2017. Islamiyyat 39(1) 2017: 21 – 28. Amalan
Muafakat dan Aplikasi Takharuj dalam Pengagihan Pusaka menurut Perspektif
Undang-undang Pusaka Islam.
al-Isfahani, al-Raghib.
1961. al-Mufradat fi Gharib al-Qur’an. al-Qahirah: Matba‘at Mustafa al-Babi
al-Halabi. Dipetik daripada Md Yazid Ahmad. 2017. Islamiyyat 39(1) 2017: 21 –
28. Amalan Muafakat dan Aplikasi Takharuj dalam Pengagihan Pusaka menurut
Perspektif Undang-undang Pusaka Islam.
Cohen, J.A. 1978. China’s
Changing Constitution. Harvard: Harvard Law School. Dipetik daripada Md
Yazid Ahmad. 2017. Islamiyyat 39(1) 2017: 21 – 28. Amalan Muafakat dan Aplikasi
Takharuj dalam Pengagihan Pusaka menurut Perspektif Undang-undang Pusaka Islam.
Ibn Manzur, Jamal
al-Din Muhammad Mukarram ibn ‘Ali. 1990. Lisan al-‘Arab. Bayrut: Dar Sadir. Dipetik daripada Md Yazid Ahmad. 2017. Islamiyyat
39(1) 2017: 21 – 28. Amalan Muafakat dan Aplikasi Takharuj dalam Pengagihan
Pusaka menurut Perspektif Undang-undang Pusaka Islam.
Mansur, ‘Abd al-Halim.
2010. Fiqh al-Mawarith fi al-Shari‘ah al-Islamiyyah. Iskandariyyah: Dar
al-Fikr al-Jami‘i. Dipetik daripada Md Yazid Ahmad. 2017. Islamiyyat 39(1)
2017: 21 – 28. Amalan Muafakat dan Aplikasi Takharuj dalam Pengagihan Pusaka
menurut Perspektif Undang-undang Pusaka Islam.
Md Yazid Ahmad,
Hayatullah Laluddin. 2010. Pengurusan harta pusaka: Permasalahan sikap
masyarakat Islam di Malaysia dan penyelesaiannya menurut perspektif Islam. Shariah
Law Reports 4: 30-54.
Md Yazid Ahmad,Ibnor
Azli Ibrahim. 2006. Konsep harta menurut perspektif undang-undang Islam &
undang-undang sivil: Satu tinjauan. Jurnal Pengajian Umum 7.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan
Insya ALLAH, komentar ada dihargai demi menyuburkan budaya ilmu.