Usul Fiqh : Mantuq & Mafhum

Nota ini disusun semula oleh saya, Mohd Ikhwan bin Ahmad Zhaki, pelajar PBJJ FPI UKM 2019/2023, berdasarkan nota yang disediakan pihak Fakulti. Hakcipta adalah milik mereka. Tujuan saya semata-mata untuk mengambil faedah ilmu dan kebaikan-kebaikan yang ada. Semoga Allah merahmati.


AL-MANTUQ & AL-MAFHUM

 

TAKRIF AL-MANTUQ

•       Pada bahasa: Perkara yang dilafazkan

•       Pada istilah: MAKNA yang difahami daripada lafaz pada TEMPAT CAKAPAN (tersurat)

•       Contoh: وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا

•       Jual beli = halal

•       Riba = haram

 

PEMBAHAGIAN AL-MANTUQ

•       Dari aspek terdapat ANDAIAN makna yang lain atau tidak

•       Dari aspek KEJELASAN makna

Dari Aspek Terdapat Andaian Makna Lain

•       Al-Nass – lafaz itu TIDAK mempunyai andaian makna yang lain – جاء زيد

•       Orang tertentu

•       Al-Zahir – lafaz itu mempunyai andaian MAKNA LAIN YANG MARJUH/LEMAH – رأيت أسدا

•       Makna zahir iaitu singa

•       Makna lain (lemah) – seorang yang berani

•       Al-Mantuq al-Sarih

•       Makna yang difahami daripada lafaz pada tempat yang dicakapkan itu JELAS

•       Al-Mantuq Ghayr al-Sarih

•       Makna yang difahami daripada lafaz pada tempat yang dicakapkan itu TIDAK JELAS

 

Al-Mantuq al-Sarih

•       Dalalat al-Mutabaqah (دلالة المطابقة)

•       Dalalat al-Tadammun (دلالة التضمن)

 

دلالة المطابقة

•       Dalalah lafaz kepada maknanya secara TEPAT @ SEMPURNA

•       إنسان = حيوان ناطق

 

دلالة التضمن

•       Dalalah lafaz kepada  SEBAHAGIAN MAKNANYA

•       إنسان = حيوان sahaja atau ناطق sahaja

 

Al-Mantuq Ghayr al-Sarih

•       Dalalat al-Iltizam (دلالة الالتزام)

•       Dalalat al-Iqtida’ (دلالة الاقتضاء)

•       Dalalat al-Ima’ (دلالة الإيماء)

•       Dalalat al-Isharah (دلالة الإشارة)

 

دلالة الالتزام

•       Dalalah lafaz kepada LAZIM MAKNANYA

•       إنسان = كاتب atau ضاحك

 

دلالة الاقتضاء

•       Kesahihan mantuq terletak kepada  SUATU TAKDIRAN dan ia dikehendaki oleh yang bercakap

•       وَاسْأَلِ الْقَرْيَةَ = tanyalah AHLI kampung itu

 

دلالة الإيماء

•       Sesuatu lafaz itu terdapat qarinah yang diketahui melalui sifat yang menunjukkan ia adalah ‘illah kepada hukum – lafziyyah atau ma’nawiyyah

•       وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا

•       Melalui qarinah huruf al-fa’, maka dapat difahami bahawa sifat mencuri itu menjadi ‘illah kepada hukum potong tangan (qarinah lafziyyah)

•       لا يقضى القاضى بين اثنين وهو غضبان

•       Sifat marah = ‘illah tidak menjatuhkan hukuman (qarinah ma’nawiyyah)

دلالة الإشارة

•       Dalalah lafaz kepada makna yang tidak dimaksudkan oleh orang yang bercakap

•       وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَوَضَعَتْهُ كُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْراً

•       وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْن

•       Gabungan kedua-dua ayat ini – DIFAHAMI SECARA ISYARAT bahawa masa minima mengandung ialah 6 bulan

 

TAKRIF AL-MAFHUM

•       Pada bahasa  : Perkara yang dapat diambil daripada lafaz

•       Pada istilah  : Makna yang difahami daripada lafaz tidak pada tempat cakapan (tersirat) @ PEMAHAMAN MAKNA DARIPADA LAFAZ SECARA TERSIRAT

 

PEMBAHAGIAN AL-MAFHUM

•       Mafhum al-Muwafaqah (مفهوم الموافقة)

•       Mafhum al-Mukhalafah (مفهوم المخالفة)

 

مفهوم الموافقة

•       Makna yang difahami daripada lafaz pada tempat diam SAMA dengan makna yang difahami daripada lafaz pada tempat cakapan

•       Makna yang TERSIRAT SAMA dengan makna daripada lafaz yang TERSURAT

 

مفهوم المخالفة

•       Makna yang difahami daripada lafaz pada tempat diam BERTENTANGAN dengan makna yang difahami daripada lafaz pada tempat cakapan

•       Makna yang TERSIRAT BERLAWANAN dengan makna daripada lafaz yang TERSURAT

 

PEMBAHAGIAN MAFHUM AL-MUWAFAQAH

•       Mafhum al-Awla (مفهوم الأولى)

•       Mafhum al-Musawi (مفهوم المساوى)

مفهوم الأولى

•       Hukum ‘perbuatan mukallaf’ pada tempat yang tersirat LEBIH UTAMA daripada hukum pada tempat yang tersurat

•       فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ

•       mantuq – larangan mengatakan ‘ah’ – secara mafhum – larangan memukul adalah lebih utama

مفهوم المساوى

•       Hukum ‘perbuatan mukallaf’ pada tempat yang tersirat SAMA dengan tempat yang tersurat

•       إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا

•       Mantuq – haram memakan harta anak yatim – mafhum – haram membakar kerana terdapat persamaan iaitu membinasakan